منظوراز حقوق مالکیت فکری چیست؟
حقوق مالکیت فکری، شبیه حقوق دیگر، باعث می شود صاحبانش از نتایج و منافع کار خود و سرمایه گذاری های انجام شده در زمینه به وجود آمدن و توسعه آن، بهره کافی ببرند و اجازه ی سوء استفاده توسط افراد سود جو را نمی دهد. این موارد، در ماده ۲۷ اعلامیه جهانی حقوق بشر، با عنوان حق استفاده و محافظت از منافع مادی و معنوی تولیدات علمی، ادبی و هنری شناخته شده است. امروزه، مالکیت فکری در حوزه‌های مختلفی استفاده می شود. سیستم مالکیت فکری، جایگاه ویژه ای در زندگی انسان دارد که حاصل این جایگاه، سود فراوان در انواع زمینه هاست.
مالکیت فکری و سازمان مالکیت فکری جهانی (wipo)
وایپو یک انجمن سیاستی جهانی است که در آن، دولت‌ها، سازمان‌های بین‌دولتی، گروه‌های صنعتی و جامعه مدنی، دور هم جمع شده تا مسائل مربوط به مالکیت فکری را حل کنند. کشورهای عضو و ناظران، به صورت منظم، در کمیته و نهادهای تصمیم‌گیری مختلف با هم دیدار نموده وبرای هموار نمودن چالش‌های این حوزه، تلاش می کنند. با هدف ایجاد اطمینان از مطابقت و همراهی سیستم بین المللی مالکیت فکری با جهان در حال تغییر، در مورد تغییرات و قوانین جدید لازم، گفت و گو می‌کنند. البته در کنار همه این‌ها، به هدف اصلی خود که تشویق و ترویج نوآوری و خلاقیت است، ادامه می‌دهند.
به دستاورد و موفقیت های ذهنی که مواردی مانند: اختراع، آثار ادبی و هنری، نماد، نام، تصاویر و طراحی‌های مورد استفاده در تجارت را شامل می شود، مالکیت فکری گفته می شود. این ابداعات در سازمان جهانی مالکیت فکری به دو دسته تقسیم می شوند.
1- مالکیت صنعتی: پتنت‌ها، نشان تجاری، طراحی صنعتی و نشانهای جغرافیایی. هدف اصلی این سازمان حمایت از مالکیت فکری در سطح جهانی و انتقال فناوری از طریق هماهنگی با کشورهای مختلف و همکاری با سازمان‌های بین المللی مربوطه است.
2- کپی رایت: در مورد آثار ادبی و هنری، رمان، شعر و نمایشنامه، فیلم، موسیقی، انواع نقاشی، عکس، مجسمه‌سازی، طرح‌های معماری و این قبیل مسائل است. در تعریفی ساده باید گفت: کپی رایت حقی است که مالک و ابداع کننده یک اثر، نسبت به اثر خلق شده دارد. در حال حاضر تقریبا تمام کشورهای جهان از کپی رایت نویسندگان، هنرمندان و مولفان خود در بازه زمانی معین، حمایت می‌کنند. محدوده حمایت کپی رایت در کشورهای مختلف متفاوت بوده و به صورت عمومی شامل: کتاب، موسیقی، نقاشی، برنامه‌های کامپیوتری و … می شود. بنابراین به عنوان مثال: اگر بدون اجازه یک فیلم یا موسیقی را تکثیر کنیم، کتاب کسی را ترجمه کنیم یا یک نرم افزار را کپی کنیم، نقض حق به حساب می‌آید.
انواع مالکیت فکری
-
پتنت یا گواهی ثبت اختراع: حق بهره برداری از اختراع است، که برای از بین بردن مشکلات، محصول یا راهکار فنی جدید داشته باشد. اعتبار این حق معمولاً ۲۰ ساله، توسط مخترع یا صاحب امتیاز آن کسب شده و طبق آن، می‌توان از ساخت، بهره برداری و فروش اختراع از طرف افراد و شرکتهای دیگر، جلوگیری کرد. مقابل این حق انحصاری، مخترع یا صاحب‌امتیاز پتنت، باید اختراع خود را کامل افشا کند. اختراعات، برای ثبت در سیستم پتنت، باید شرایط خاصی داشته باشند که به آن شرایط، الزامات یا شرایط ثبت اختراع می‌گویند.
-
علائم یا نشانهای تجاری: علامت تجاری، نشانهای متفاوت برای شناخت محصولات و خدمات یک شخص یا شرکت خاص است. با کمک علائم تجاری، کاربران می‌توانند محصولات خود را، از انواع مشابه که در بازار وجود دارد، تشخیص دهند. نشان تجاری، می‌تواند شامل یک شکل، علامت، ترکیبی از حروف و حتی رنگ خاصی باشد.
-
طراحی صنعتی: توجه این موضوع به جنبه ی زیبایی‌شناختی یک شیء، ویژگی‌های سه‌بعدی مانند شکل، دو بعدی مانند الگو، خطوط یا رنگ است. یکی از عوامل مهم برای جلب‌توجه مخاطب، طراحی صنعتی است که باعث ایجاد انگیزه برای استفاده محصول مورد نظر نسبت به محصول دیگر می شود. این موضوع باعث می شود تا از این نوع مالکیت صنعتی، در حوزه گسترده ای از محصولات صنعتی و تزئینی استفاده شود. مانند: تجهیزات پزشکی، ساعت، جواهرات، تجهیزات الکترونیکی و ادوات کشاورزی.
-
کپی رایت: به جهت محافظت از آثار ادبی و هنری، شامل: انواع کتاب، فیلم، موسیقی، تابلو ی نقاشی و ... توسعه پیدا کرده است. برای استفاده از حقوق مربوط به حفاظت از این حقوق، نیازی به ثبت نیست.
-
نشانه جغرافیایی: یک نشانه جغرافیایی، برای کالا و محصولات خاصی استفاده می‌شود که در یک جغرافیای خاص و با کیفیت مشخص، تولید شده و مرتبط با آن ناحیه است. معمولا نشانه جغرافیایی، از نام محل و مبدأ محصول تشکیل شده است.
-
اسرار تجاری: راز تجاری، یک فرمول، فرآیند، ابزار، یا حتی الگوی جمع‌آوری اطلاعات است که در مقایسه با رقبا، می‌تواند یک برتری رقابتی برای کسب و کار باشد. شرکت یا بنگاه اقتصادی، از این راز تجاری محافظت نموده و اجازه نمی‌دهد تا مشتریان و رقبا آن را کشف کنند. از مزایای این نوع از مالکیت فکری در مقایسه با پتنت، می‌شود به عدم وجود محدودیت زمانی مربوط به آن اشاره کرد.
اهداف سازمان مالکیت فکری
-
توسعه و تکمیل قوائد نظارت بین‌المللی برای مالکیت فکری
-
ارائه خدمات مالکیت فکری در جهان
-
استفاده راحت از دارایی‌های فکری، برای اهداف توسعه
-
هماهنگی زیرساخت‌های مالکیت فکری جهان
-
تبدیل شدن به یک مرجع جهانی برای اطلاعات IP، تجزیه و تحلیل آن
-
فعالیت در سطح جهان برای توجه و احترام به دارایی‌های فکری
-
مسیریابی و آدرس‌دهی IP در موضوع و مسائل سیاستی دنیا
-
بالا بردن کیفیت ساختار پشتیبانی مالی و اداری کارآمد، برای اجرای بهتر برنامه ها
-
ایجاد رابطه میانجی گری، پاسخگویی به اعضاء و تمامی افرادی که در این زمینه منفعت می برند.
قوانین سازمان مالکیت فکری داخل ایران
-
قانون ثبت اختراعات
-
طرح های صنعتی و علائم تجاری
ساختار سازمان مالکیت فکری در جهان
-
مجمع عمومی: همه ی کشورهای عضو وایپو و اتحادیه های برن و پاریس
-
دفتر بین‌المللی: دبیرخانه سازمان
-
اجلاس: همه ی کشورهای عضو وایپو که عضو اتحادیه‌های برن و پاریس باشند یا نباشند.
-
کارگروه هماهنگی: تعداد مشخصی از اعضای وایپو که عضو کارگروه اجرایی اتحادیه‌های پاریس یا برن هستند.
معاهدات بین المللی مهم مالکیت فکری
مالکیت فکری تبدیل به موضوعی مهم در اقتصاد و دیگر زمینه های زندگی انسان شده است. با افزایش ارتباط میان جوامع مختلف و جهانی شدن انواع کسب و کار، مجموعه ای از معاهدات و کنوانسیون‌های بین‌المللی، در زمینه مراقبت از دارایی‌های فکری ایجاد شد. مهم‌ترین آن‌ها، کنوانسیون پاریس برای محافظت از مالکیت صنعتی، کنوانسیون برن برای محافظت از آثار ادبی و هنری، موافقت نامه مادرید برای محافظت از علائم و نشانهای تجاری، موافقت‌نامه لاهه برای محافظت از انواع طراحی صنعتی و موافقت‌نامه حوزه های تجاری حقوق مالکیت فکری TRIPS هستند.
اهمیت و مزایای مالکیت فکری
-
پیشرفت جامعه و داشتن رفاه عمومی
-
ایجاد قابلیت خلق و توسعه ابداعات فناورانه و آثار فرهنگی
-
حمایت و حفاظت قانونی از آثار و ابداعات جدید
-
افزایش سرمایه‌گذاری با هدف نوآوری بیشتر
-
باعث رشد اقتصادی، ایجاد شغل، شکل‌گیری صنایع جدید و افزایش کیفیت زندگی می‌شود.
مالکیت فکری در قرارداد فرانشیز چگونه محافظت می‌شود؟
مالکیت فکری در قرارداد فرانشیز مسئله پیچیده و بسیار مهمی است. در ابتدا باید بدانیم فرانشیز چیست؟ فرانشیز روشی است برای پیشبرد کسب و کار که یکی از بهترین راه‌های توسعه‌ی تجارت شرکتها به حساب می آید. هدفش به وجود آمدن هویت تجاری مشترک است. در این قراردادها بسیاری از اطلاعات و اسرار تجاری شرکت مبدا، به شرکت مقصد منتقل می‌شود. حفاظت از مفاد محرمانه‌ی شرکت فرانشیز دهنده، بسیار اهمیت دارد. برای حفاظت از مالکیت فکری خود در قرار داد فرانشیز، نیاز به نمونه کارشناسانه دارید.
در قرارداد فرانشیز، فرانشیز دهنده به گیرنده، دانش فنی و تکنولوژی لازم برای تولید یک محصول خاص را که بعدا تحت نام و علامت تجاری او به فروش خواهد رسید، اعطا می‌کند. در برخی موارد حتی ممکن است گیرنده، مجوز استفاده از اطلاعات محرمانه تجاری یا تکنولوژی موضوع اختراع را هم از اعطاکننده، به دست بیاورد. حتی مورد آموزش قرار گرفته و اطلاعات مربوط به بازاریابی، توزیع و خدمات رسانی محصولات تولیدی را هم تحصیل کند.
اهمیت حفاظت از مالکیت معنوی و کپی رایت
حفاظت از مالکیت فکری و کپی رایت برای کسب و کارها از این مورد مهم است که دارایی نامحسوس بوده، در عین حال بسیار مهم است. از این رو که ممکن است مورد استفاده یا سوء استفاده قرار بگیرد. به این معنا که از جنبه های مختلفی می‌تواند برای شرکت مفید باشد. به عنوان مثال: به عنوان ابزاری برای تبلیغات، ثبت برند و ایجاد اعتبار برای شرکت به کار گرفته می‌شود. هر کسب و کاری مالک چنین دارایی هست، چه از آن آگاه باشد چه نباشد.
اگر از حقوق مالکیت فکری و معنوی محصولتان اطلاعی ندارید می‌توانید حقوق مربوط به مالکت فکری خود را از کارشناسان ما در امر مشاوره، جویا شوید.
مالکیت فکری و ثبت برند تجاری
لزوم ثبت برند تجاری به دلیل گستردگی نام و علامت‌های تجاری متعدد در دنیای کسب‌وکار، طیف وسیعی از توجه مشتریان، بازارهای گوناگون را به خود جلب کرده است. موضوعی که در این میان باید در نظر صاحبان مشاغل و کسب و کارهای نوپا مهم باشد، ضرورت غیر قابل انکار حک نام و برند تجاری شما در ذهن و خاطر مشتریان هست. بنابراین ترتیب کسب و کار شما روز به روز، پربارتر و سود آورتر خواهد بود.
حتما به فکر ثبت برند خود باشید و این موضوع را جدی بگیرید چرا که هرگونه غفلت شما در این زمینه منجر به فرصت طلبی رقبا شما می‌شود و محصولات و خدماتی با نام برند شما به نوعی نامرغوب و متفاوت در بازار فراگیر می‌شود..
با ثبت برند تجاری خود به تقویت این موارد کمک می‌کنید:
۱_ حقوق انحصاری برای صاحب آن ایجاد می‌کند.
۲_ مانع سوء استفاده و فرصت طلبی رقبا نسبت به برند می‌شود.
۳_ ایجاد تمایز میان برند شما و سایر برند های موجود قابل توجه است.
۴_ برند بخشی از دارایی فکری صاحب آن به حساب می آید که ارزش مالی زیادی دارد.
نشانه جغرافیایی چیست؟
یکی از انواع کمتر شناخته شده مالکیت فکری، نشانه‌های جغرافیایی هستند. نشانه جغرافیایی، یک روش مهم و کلیدی برای نشان دادن منشا و مبدا جغرافیایی کالا و خدمات عرضه شده به بازار است. در بسیاری از موارد، اشاره به مبدا جغرافیایی یک محصول، به دلیل شهرت بالای آن منطقه، به تنهایی دلیلی برای مایل بودن بیشتر مشتری و افزایش فروش محصول می شود. برای مثال: اصفهان، تبریز و کاشان از قدیم، به عنوان تولید کنندگان فرش مرغوب و اصیل ایرانی شناخته شده اند. اشاره به یکی از این شهرها، تایید کننده کیفیت فرش است و انگیزه مشتری در خرید را افزایش می‌دهد.
با توسعه سیستم‌های مالکیت فکری و تقاضای فزاینده برای محافظت از انواع دارایی‌های فکری، نشانه‌های جغرافیایی نیز از سوی نهادها و متولیان ملی و بین المللی حفاظت از مالکیت فکری جدی‌تر گرفته شده است. نشان یا نشانه جغرافیایی، با اشاره به مبدا جغرافیایی محصول یا خدمت، نوعی اطلاع رسانی به مشتری بوده و اغلب ویژگی‌های کیفی خاصی را بیان می کند که مشتریان دنبال آن هستند. استفاده از این نشان، می‌تواند رشد فروش و ارتقای کسب و کار را به همراه داشته باشد. اغلب، نشانه‌های جغرافیایی مربوط به محصولات کشاورزی هستند، اما بعضی از محصولات صنعتی هم، قابلیت محافظت از طریق نشانه های جغرافیایی را دارند.
یکی از مشهورترین محصولات صنعتی که حتما نام آن را شنیده اید، ساعت سوئیس است. این ساعت به عنوان یک نشانه جغرافیایی برای ساعت‌های تولید شده درسوئیس، مورد استفاده قرار می‌گیرد. نشانه جغرافیایی، نشانه ای است که مبدا کالایی را به قلمرو، منطقه یا ناحیه‌ای از کشور نسبت می دهد، به شرطی که کیفیت و مرغوبیت، شهرت یا سایر خصوصیات کالا، قابل انتساب به مبدا جغرافیایی آن باشد.
چه تفاوتی بین یک علامت تجاری و یک نشانه جغرافیایی وجود دارد؟
علامت تجاری، به صاحب آن، این اجازه را می دهد که حق بهره برداری از علامت را به صورت انحصاری داشته باشد و فقط در اختیار شرکتی خاص خواهد بود. نشان جغرافیایی، به مکان خاص تولید محصول یا عرضه خدمت و خصوصیاتی که به واسطه محل تولید پدید آمده است، اشاره دارد. یک نشانه جغرافیایی، برخلاف علامت تجاری، قابل استفاده از طرف همه ی تولید کنندگان محصول، در آن مکان جغرافیایی بوده و در انحصار یک شرکت خاص نیست.
انواع نشانه های جغرافیایی کدامند؟
بر اساس قانون اتحادیه اروپا:
-
نام حفاظت شده مبدا (PDO)
-
نشانهای جغرافیایی حفاظت شده (PGI)
-
تخصص‌های سنتی تضمین‌شده (TSG).
نشانه عام چیست؟
اگر اسم یک مکان جغرافیایی، تنها مشخص کننده یک نوع خاص از محصول باشد و برای اشاره به منشا محصول استفاده نشود، دیگر یک نشانه جغرافیایی به معنای نوعی از حقوق مالکیت فکری نیست. برای مثال: سس فرانسوی، فقط اشاره به نوع خاصی از سس دارد و برندهای مختلف تولید آن، ادعایی بابت تولید سس در کشور فرانسه نخواهند داشت. سس فرانسوی، یک نشانه عام است که به نوع سس اشاره دارد نه محل تولید آن.
چالش و محدودیت های نشان جغرافیایی
از نظر تئوری، راه‌های زیادی برای حفاظت از یک نشانه جغرافیایی وجود دارد، حتی قوانین جانبی مبارزه با رقابت‌های ناعادلانه، ازاین دارایی‌های فکری ارزشمند محافظت می‌کنند. اما محدودیت هایی هم وجود دارد. برای مثال: در حالی که ثبت و محافظت از اختراعات و علائم تجاری، با روش‌هایی کاربردی و کارآمد، تثبیت شده، از طرف بسیاری از مخترعین، نوآوران و شرکتهای مختلف، مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما شرایط برای نشانه‌های جغرافیایی، به دلیل تنوع گسترده سیستم‌های حفاظتی موجود، کمی متفاوت است. اگر در یک منطقه خاص جغرافیایی، ثبت نشانه جغرافیایی و اعطای حقوق مربوط به اسامی مبدا در دسترس نباشد، خطر بروز مشکلات وجود دارد.
برای رفع این چالش بزرگ و تثبیت سیستم، حفاظت از نشانه‌های جغرافیایی، توافقنامه های دو جانبه ای بین کشورهای مختلف جهان به وجود آمده است. برای مثال: کشورهای اسپانیا و فرانسه، توافق می‌کنند که از نشانه‌های جغرافیایی یکدیگر به صورت متقابل محافظت کنند. فهرست نشانه‌های جغرافیایی اسپانیا، به فرانسه، و فهرست نشانه‌های جغرافیایی فرانسه هم به اسپانیا ارسال شده و تحت حفاظت هر دو کشور قرار می‌گیرند. این روش، می‌تواند گستردگی سیستم و مناطق تحت پوشش را بهبود دهد. این موضوع باز هم وابسته به تعداد کشورهایی است که به صورت دو جانبه اقدام به این کار می‌کنند.
راهکار دیگر، توافق‌های چند جانبه با گستردگی بیشتراست. یکی از مهم ترین آن‌ها، توسط سازمان جهانی مالکیت فکری مدیریت می‌شود. بنا بر معاهده لیسبون، امکان ثبت و حفاظت از اسامی مبدا در ۳۴ کشور عضو این موافقت نامه ممکن است. محافظت از نشانه‌های جغرافیایی در دیگر کشورها، از طریق پیمان‌های دو جانبه و چند جانبه، مشروط به ادامه حفاظت در کشور مبدا است.
سازمان تجارت جهانی، در موافقت نامه جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری (TRIPS)، تمامی اعضا را مجبور به حفاظت از نشانه‌های جغرافیایی نموده است. این موضوع می‌تواند پوشش حفاظتی نشانه‌های جغرافیایی را در سطح جهان افزایش دهد.
حفاظت از نشانه‌های جغرافیایی در ایران
ایران به دلیل داشتن تاریخ و تمدن قدیمی، تنوع آب و هوایی، تنوع قومی و موقعیت ویژه جغرافیایی (عبور جاده ابریشم در گذشته و محل تقاطع شاه راه‌های بین المللی در جهان معاصر)، مجموعه‌ای از محصولات منحصربه فرد در مناطق و استان‌های مختلف خود تولید می‌کند. هر کدام از محصولات، پتانسیل ثبت به عنوان یک نشانه جغرافیایی ویژه را دارند. از فرش کاشان و تبریز گرفته تا زعفران قائنات، گز اصفهان، فیروزه نیشابور حتی برنج طارم، همگی در ذهن مشتریان و مخاطبین، یاد آور یک منطقه خاص و با کیفیتی منحصربه فرد هستند. کیفیت محصولات شهرتی جهانی پیدا کرده است.
این وضعیت، باید از طریق یک بستر حقوقی ملی و بین المللی، به یک مزیت رقابتی برای کشاورزان، صنعتگران و تولید کنندگان ایرانی تبدیل شود. قانون حمایت از نشانه‌های جغرافیایی، در سال ۱۳۸۳ تصویب شد و با توجه به حضور ایران در کنوانسیون پاریس و عضویت در معاهده لیسبون، امکان ثبت و حفاظت از نشانه‌های جغرافیایی در سایر کشورها هم ممکن شد. طبق آیین نامه اجرایی حفاظت از نشانه‌های جغرافیایی، مدت حمایت از این حقوق، دائمی بوده و برای استفاده از آن، باید نشانه جغرافیایی، مکان نشانه جغرافیایی، محصول یا خدمتی که نشانه جغرافیایی به آن مربوط است، کیفیت، شهرت و سایر خصوصیات محصول که نشانه جغرافیایی برای آن به کار می‌رود را به مرجع ارزیابی و رسیدگی به درخواست‌های مربوطه ارسال نمود.
با توجه به رقابت بین‌المللی و اخبار ناخوشایند از سوء استفاده کشورهایی مثل چین، از شهرت محصولات ایرانی، مخصوصا فرش، ثبت نشانه‌های جغرافیایی می‌تواند مشتریان و مصرف کنندگان نهایی محصولات ایرانی را در تشخیص محصولات اصلی یاری داده و از کپی برداری رقبای چینی جلوگیری نماید.
محصولات کشاورزی نظیر زعفران، بیشتر در ایران تولید شده ولی به دلیل ضعف در بسته بندی و ارتباطات مناسب جهانی، از طرف کشورهایی مانند اسپانیا عرضه می‌شوند. این محصولات قابلیت ثبت نشانه جغرافیایی و تغییر در وضعیت فعلی را خواهند داشت. با ثبت نشانه جغرافیایی، می‌توان قاعده را تغییر داد و سود چشمگیر حاصل از فروش این محصول ارزشمند را در اختیار کشاورزان و تولید کنندگان واقعی قرار داد.
سوالات مقاله
وایپو چیست ؟ یکی از مهم‌ترین سازمان های بین المللی در حوزه مالکیت فکری، سازمان جهانی مالکیت فکری WIPO است که برای ثبت اختراعات به صورت جهانی تشکیل شده.
آیا اسرار تجاری محافظت می شوند؟ با این که بنگاه و شرکتها، سعی در مخفی نگه داشتن این اسرار هستند، هیچ نوع حفاظت رسمی و قانونی از اسرار تجاری وجود نداشته و افشای اطلاعات، بر عهده خود کسب و کار است.
برند تجاری شما چگونه می‌تواند مطرح شود؟ علامت و نشان تجاری به پا گیری و رونق کسب و کار تازه نفس شما بسیار کمک می‌کند. این نشان با هدف معرفی مجموعه شما و فعالیت های ویژه شما طراحی می‌شود و می‌تواند در جلب و جذب مشتریان و متقاضیان محصولات کسب و کار شما هر چه قدرتمندتر ظاهر شود. شما به عنوان صاحب یک کسب‌وکار موظف به حفظ، رونق، گسترش، تثبیت نام کسب و کار خود در میان هزاران نام و نشان هستید و بی شک طراحی و ایجاد یک نشان و برندسازی شما را در مسیر کاری شما یاری می‌کند. پس از اهمیت قرارداد ثبت برند خود غافل نشوید.
مفهوم کاربرد صنعتی چیست؟ کاربرد پذیری صنعتی، یکی از عوامل مهم مورد نیاز برای تایید درخواست ثبت اختراع است که فقط به اختراعاتی با کاربرد صنعتی مفید، امکان گرنت شدن می دهد.
تاریخ حق تقدم در موضوع مالکیت فکری چیست؟ اولین تاریخ ثبت اظهارنامه که در بررسی بعدی، ثبت پتنت مورد بررسی قرار می‌گیرد را در اصطلاح، تاریخ حق تقدم می گویند.